تلقيح مصنوعي :‏

براي اين كه ماهي قزل آلاي رنگين كمان بيش از يك بار تخم ريزي كند ، معمولا از روش تلقيح مصنوعي استفاده ميشود . آمادگي ماهي براي تخم ريزي از روي ظاهر ماه و همچنين امتحان كردن گامتهاي آزاد ماهي مشخص مي شود . زمان بلوغ نرها تقريبا با زمان بلوغ اولين ماده هاي بالغ يكي است . البته اين امر در انواع اهلي ماهي تضمين شده نيست . در هر دو نوع نر و ماده در حالت بلوغ رنگ بدن ماهي از حالت رنگي درخشان به تيره سايه دار تبديل ميشود و در بعضي موارد به رنگ سبز قهوه اي مايل به تيره نيز در مي آيند . هر دو جنس در حالت بلوغ با مشخصه هاي بالا و وجود باندي در طول خط جانبي مشخص هستند . در نوع نر پوزه پايين كشيده شده و انتهاي آن كمي بالا مي آيد و در ماهي ماده شكم متناسب با مقدار تخم ها كشيده ميشود .‏ آمادگي ماده ها براي تخم ريزي را ميتوان با تغيير در فرم شكم مشخص كرد ؛ به اين صورت كه بافت سفت شكم به يك بافت بسيار نرم تبديل ميشود . اگر يك ماهي ماده بالغ را از داخل آب خارج كرده به حالت افقي نگه داريم ، آمادگي ماهي براي تخم ريزي با خم شدن ، آويزان شدن و فرو رفتن شكم به همراه وجود تخم هاي آزاد مشخص ميشود . برجستگي (پاپيلا) تناسلي كمي ورم كرده كشيده ميشود و در اين ناحيه رنگ به قرمز متمايل ميشود . وارد كردن يك فشار اندك به شكم و يك اينچ جلوتر از پاپيلاي تناسلي يك ماده بالغ باعث بيرون زدن تخم ها از سوراخ ادراري تناسلي ميشود و اين آخرين كاري است كه براي اطمينان از آمادگي ماهي ماده براي انجام لقاح انجام ميشود . تخمدانها يه صورت جفت بوده و بطور همزمان خواهند رسيد . و همه تخم ها ميتوانند در موقع مناسب خارج شده و در زماني يكسان همگي آماده لقاح خواهند بود .‏ بيرون آوردن يك ماهي نر و وارد آوردن فشار به همان صورت كه در مورد ماهي ماده انجام شد ، اگر حيوان به بلوغ رسيده باشد ، باعث بيرون آمدن اسپرز ماهي نر (تخم ماهي نر) خواهد شد . هر چند بيضه ها همزمان نميرسند ، ولي به هر حال بعد از چند روز هردو ميرسند و اين امر باعث ميشود كه ماهي نر بتواند عمل لقاح را در يك دوره زماني با چند ماده مختلف انجام دهد در پرورش ماهي ، نرها ميتوانند چند بار بعد از دوره رسيدن استفاده شوند . اسپرم در انتهاي خروجي بيضه ها ابتدا بالغ ميشود و سپس به طور تصاعدي به سمت انتهاي قدامي بالغ ميشود . هنگامي كه رسيده بودن ماهي نر را بررسي ميكنيم ، بايد مواظب باشيم كه مقدار زيادي اسپرز خارج نشود . چون در نوع اهلي ماهي ،‌مقدار بسيار اندكي كه در يك بار آزمايش خارج ميشود ،‌ميتواند همه اسپرز ماهي باشد . ‏ لقاح ميتواند بعد از بيهوش كردن ماهي ماده انجام شود تا بتوانيم از استرس و فشار در هنگام تقلاي ماهي كم كنيم ؛ چون با اين كار ، امكان آسيب ديدن گامتها بسيار كمتر خواهد شد . بيهوشي در داخل يك مخزن آب كه به داخل آن هوادهي صورت ميگيرد ايجاد ميشود . ماده تريكان متان سولفانات (داروي ام-اس-122) و داروي كوئينالدين و يا تركيب درئوف (به ميزان 40 قسمت در ميليون ام-اس-122 + 10 قسمت در ميليون داروي كوئينالدين) از مهمترين داروههاي بيهوشي مورد استفاده هستند . بعد از بيهوش كردن ماهي دور آن را توسط پوششي لوله اي شكل ميپوشانند تا بتوانند آن را به راحتي حمل كنند و اين وسيله ها بايد پس از تخم ريزي از روي ماهي برداشته شوند . بايد از قرار دادن بيش از اندازه ماهي در مخزن بيهوشي جلوگيري شود و ميزان دوز ماده بيهوش كننده هم نبايد بالا رود چون دوز بالاي آن ماهي را در كمتر از 30 دقيقه از پا در خواهد آورد .‏ موقعي كه لقاح شروع ميشود ، ماهي بايد از همه آبهايي كه ممكن است به تخم رسيده شود خشك شود چون ريخته شدن آب بر روي تخم ها باعث شروع شدن عمل جذب آب توسط كپسول تخم و سفت شدن كپسول ميشود و اين باعث جلوگيري از باروري تخم ها ميشود . ماهي ماده را بايد با استفاده از ساق پشتي از داخل آب بيرون آورد ، به صورتي كه سر در تمام مدت تا خروج كامل تخم ها كمي از حالت افقي پائين تر باشد . در اين هنگام در يك دست خود ساقه دمي را نگه داشته ، انتهاي دم را اندكي به سمت پائين ميگيريم و پس از آن فشاري را به سمت قدامي شكم ماهي وارد ميكنيم . بعد از انجام اين كار در قسمت خلفي شكم با فشردن انگشت شست و ديگر انگشتان ، فشاري را به سمت قدامي ماهي وارد ميكنيم . البته نبايد بدن ماهي را بيش از حد فشار داد ، همچنين نبايد قسمت قدامي بدن ماهي را تا قبل از اتمام جريان خالي شدن تخم ها ماساژ داد و بين باله هاي شكمي و پاپيلاي تناسلي را نيز همينطور .‏ ماساژ غير ضروري ميتواند به ماهي صدمه زند و يا اين كه باعث شكسته شدن تخم ها يا پخش شدن آلبومين از تخم هاي خوب شود كه اين خود ميتواند به طور جدي باعث كم شدن موفقيت لقاح شود . اگر تخم ها در هر تعدادي سخت بودند ، بايد آنها را دور انداخت . چون ماهي در اين حالت فوق رسيده بوده است و تخم ها قابل دوام نخواهند بود .‏ در لقاح مصنوعي ممكن است تخم ها در بدن ماهي ماده باقي بمانند ؛ به خصوص اگر ماهي در داخل درياچه نگه داشته شده باشد كه در اين حالت انجام شدن اعمال بالا باعث كم شدن فعاليت ماهي ماده شده ، تخم هاي تخم هاي نرم در بدن ماهي باقي ميمانند و اين حالت در هنگامي كه ماهي كاملا براي لقاح نرسيده باشد هم ديده ميشود . ماهيهاي پولاد سر (‌استيل هد) به طور كلي داراي مايع تخمداني به ميزان كافي هستند كه باعث خروج تقريبا همه تخم ها (به جز مقدار اندكي از آنها) ‌ميشود . در ماهي قزل آلاي رنگين كمان عمل تخم گيري بايد براي مرتبه دوم هم انجام شود . اين عمل 48 ساعت بعد از اولين تخم گيري با خارج كردن تخم هاي باقيمانده شروع ميشود و در برخي موارد لازم است اين كار براي بار سوم هم انجام شود . براي انجام اين كار بايد در اولين بار تخم هايي را كه به راحتي جريان يافته ، خارج ميشوند را مورد استفاده قرار داد . در بار دوم نسبت مايع تخمداني به توده هاي تخم ها خيلي بالاتر ميرود تخم ها ميتوانند به راحتي خارج شوند .‏ براي تخم گيري ميتوان با استفاده از تزريق محلول نمك نرمال به داخل سوراخ تناسلي تخم ها را خارج كرد و لذا ما ديگر نيازي به تخم گيري مجدد نخواهيم داشت . براي انجام اين كار يك سرنگ پلاستيكي به همراه لوله اي مناسب و يك مخزن براي محلول نمكي تنها چيزي است كه ما بعد از اتمام جريان آزاد تخم ها به داخل مخزن نياز داريم . سرنگ را وارد سوراخ ادراري تناسلي كرده ، محلول نمكي را به ميزان لازم وارد حفره شكمي ميكنيم . اين كار باعث ميشود حفره شكمي نسبت به ميزان قبلي مقداري منبسط تر شود . سپس شكم را ماساژ داده دم را مقداري بالا ميگيريم تا با اين كار تخم ها را به سمت قسمت هاي احشائي بفرستيم . بعد از انجام اين كار دم را به سمت پائين گرفته ، مجددا فشار اندكي را به شكم وارد ميكنيم .‏ با اين روش تخم ها معمولا تخم ها به سمت صافي هدايت ميشوند تا در آنجا بتوانيم تخمها را از مايع تخمداني و محلول نمكي جدا كنيم . اگر احساس شود كه بعضي از تخم ها باقي مانده اند ميتوان اين روش را براي بار دوم تكرار كرد . اگر تخم ها در حرارت مناسب و دور از رطوبت و نور خورشيد نگهداري شوند ميتوان آنها را تا 48 ساعت بدون كم شدن از قدرت حياتي نگه داشت . در حضور آب تخمها تنها تا 60 ثانيه به عمل لقاح حساسند اما بعد از 30 ثانيه سرعت عمل لقاح ناگهان افت ميكند .‏ براي انجام لقاح ميتوان اسپرز (تخم جنس نر) را مستقيما با فشار دادن ماهي به همان صورت كه در مورد ماهي ماده انجام شد خارج كرد . به اين صورت كه فشار را بين باله هاي شكمي و سوراخ تناسلي وارد ميكنيم . اگر ميخواهيم اسپرزها را نگهداري و ذخيره كنيم ميتوان از نرها در يك مخزن جدا تخم گيري كرد و در موقع لازم اسپرز جمع آوري شده از بين آنها را بين چندين ماهي ماده توزيع نمود . در اين موقع لازم است كه آب روي بدن ماهي نر را خشك كنيم ، چون با انجام اين كار از فعاليت اسپرز كه در اثر برخورد اسپرز با آب بوجود مي آيد جلوگيري ميكنيم . هنگامي كه تحريك توسط آب اتفاق مي افتد حركت اسپرز در 20 ثانيه و قدرت لقاح آن تا 25 ثانيه به اتمام ميرسد . اگر اسپرز را خنك (البته نه روي يخ) و دور از نور خورشيد نگه داريم ، ميتوان از آن تا 24 ساعت بدون كاهش مشخص در قدرت حياتي استفاده كرد . مقدار بسيار اندكي اسپرز براي لقاح يك تخم كافي است ، اما توزيع اسپرز بين گروه تخم ها براي اطمينان يافتن از موفقيت لقاح ضروري است .‏

دگرگوني جنسي :‏

صنعت حاكم در تجارت قزل آلا ، تجارت ماهي هاي تابه اي (با اندازه كوچك) است و اين صنعت در پرورش ماهي هاي كوچك براي بازار بسيار موفق بوده است . رشد ماهي هاي بزرگ براي فروش به بازار منع شده است و اين كار معمولا توسط كنترل بلوغ جنسي انجام ميشود . رشد سريع باعث بلوغ سريع ميشود ؛‌بسياري از نرهايي كه رشد سريعي دارند ، در كمتر از يك سال به بلوغ جنسي خواهند رسيد . مشخصات ثانويه جنسي كه در ارتباط با بلوغ است مانند كاهش وزن و تغيير در تركيب بدن ، همچنين بوجود آمدن تركيبات رنگي روي بدن به طور جدي از ارزش ماهي در بازار ميكاهد .‏ دگرگوني جنسي در جنس ماده و يا عقيم كردن نرها ميتواهند اين قدرت را به فروشندگان بدهد تا بتوانند ماهي قزل آلاي رنگين كمان را در اندازه هاي بزرگ و بدون بلوغ زودرس داشته باشند .‏ تغييرات گوناگون انجام شده در مورد دگرگوني جنسي از طريق هورمونها در طول پرورش و يا تغذيه انجام ميشود . موفقترين تحقيقات در عقيم كردن قزل آلاي رنگين كمان با استفاده از ماده متيل تستوسترون انجام شده است . عقيم كردن موفق به دو عامل دوز ماده و زمان وابسته است . انجام اين كار با استفاده از روش هورموني به اين صورت است كه هورمون را در يك استخر كه جنين ها در آن غوطه ور هستند وارد ميكنند و سپس آنها را توسط غذايي كه به همراه متيل تستوسترون است تغذيه ميكنند كه اين روش بسيار سودمند بوده است . هم در نر ها و هم در ماده ها ميتوان بعد از انجام اين عمل ميزان بالايي از عقيم شدن ماهي را مشاهده كرد ، بدون اين كه بعدا هيچ اثري از خواص ثانويه مشاهده كنيم . يك ماهي قزل آلاي رنگين كمان توسط ماده متيل تستوسترون عقيم شده بود در دانشگاه واشنگتن به مدت 8 سال زنده ماند كه اين سن 5 سال بالاتر از سني است كه ماهيها در شرايط كنترل شده زنده ميمانند . ‏ اگرچه رشد ماهيهايي كه توسط روش هورموني عقيم شده بودند در سال اول اندكي كمتر از ماهيهاي عادي بود ، ولي هيچ گونه توقفي در رشد اين ماهيها در هنگام بلوغ ماهيان گروه شاهد (گروهي كه عمل هورموني روي آنها انجام نشده بود) مشاهده نشد ؛ در حالي كه ماهيان گروه شاهد دچار كمي كاهش در رشد ميشوند . بزرگترين ماهي كه توسط اين روش عقيم شده بود ، به وزن بيش از 13 كيلوگرم رسيد . تحقيقات ديگري كه در اين زمينه انجام شده بعضي تغييرات را در بدن ماهيهايي كه با استفاده از ماده متيل تستوسترون عقيم شده بودند نشان داد ؛ البته تركيب بدن ماهي نرمال بود . هر چند اين روش روشي آسان و ارزان است ، ولي ميزان هورموني كه در آن به كار برده ميشود كم است و اين هورمون ميتواند به راحتي از روي سطح بدن ماهي پاك شود . لذا ماهي در زمان استفاده از هورمون بسيار كوچك مي شود . ‏