بروز بيماري آنفولانزاي طيور ، در سرتاسر جهان گزارش شده است . ويروس كم حدت (LPAI) را مي توان به وفور در مناطق پرورش بوقلمون يافت ؛ بخصوص در مناطقي كه روشهاي مديريتي نيمه محدود (semi-confinement) و يا پرورش منطقه اي (range rearing) ، هنوز هم مورد استفاده قرار مي گيرند . به غير از اين مناطق ، در ديگر مناطق ايالات متحده ، بيماري هنوز به صورت تك گير (اسپوراديك) است . آلودگي با آنفولانزاي طيور مي تواند در اكرپرندگان اتفاق افتد . در ايالات متحده ، اكثر موارد وقوع بيماري در بوقلمون بوده است و موادر كمي از بروز بيماري در جوجه ها نيز مشاهده شده است . انسان ، خوك و چند گونه از پرندگان وحشي هم مي توانند توسط ويروس آنفولانزا آلوده شوند . همچنين وجود يك چرخه از بيماري بين پرندگان و خوك گزارش شده است .
در سال 1983 ، پس از بروز بيماري توسط سويه كم حدت ويروس آنفولانزا (LPAI) ، ويروس به شكل حاد تغيير شكل داد و به همين دليل در طي سالهاي 1983 تا 1984 برنامة ريشه كن سازي در ايالات متحده انجام گرفت كه منجر به حذف بيش از 17 ميليون پرنده شد . در سال 1992 درمكزيك و در سال 1999 در ايتاليا ، موارد مشابهي رخ داد كه در اين موارد نيز ، پس از ايجاد آلودگي به ويروس كم حدت (LPAI) ، با تغيير شكل دادن ويروس ، شكل حاد ويروس (HPAI) پديدار گشت و منجر به خسارات شديدي شد .
اطلاعات تاريخي
آنفولانزاي طيور حاد (طاعون مرغي) ، نخستين بار حدود 100 سال پيش در ايتاليا گزارش شد . اما در ايالات متحده ، اين بيماري ابتدا يك بار در طي سالهاي 1924 و 1925 و سپس در سال 1929 اتفاق افتاد ، اما در هر دو مرتبه برنامة ريشه كن سازي انجام گرفت . اپيدمي آنفولانزاي طيور حاد (HPAI) در شمال شرقي ايالات متحده در طي سالهاي 1983 تا 1984 ، بيش از 70 ميليون خسارت بر جاي گذاشت و برنامة ريشه كن سازي آن بيش از 2 سال به طول انجاميد . ايالات متحده ، از سال 1986 تا به حال ، عاري از آنفولانزاي حاد طيور بوده است ، ليكن ويروس هاي كم حدت در اين كشور وجود دارند و گاهي زيان هاي زيادي را در صنعت مرغداري ايالات متحده ايجاد مي كنند .
در سال 1964 ، ويروسهاي كم حدت و نيمه حاد حد براي نخستين بار در ماكيان مشاهده شدند و پس از سال 1964 تا به حال ، در مناطق ديگري نيز از ايالات متحده مشاهده شده اند .
كميسينون بين المللي آنفولانزاي مرغي ، وظيفه اطلاع رساني در مورد آنفولانزاي مرغي حاد (HPAI) را بر عهده دارد و به همين منظور ، از آزمايشگاه هاي مطمئني به عنوان آزمايشگاه هاي مرجع در امر تشخيص استفاده مي كند . در ايالات متحده خدمات ملي دامپزشكي (National Veterinary Service) در Ames و Iowa قادر به شناسايي سروتيپ و پاتوتيپ هاي ويروس آنفولانزا هستند .
علت شناسي
آنفولانزاي مرغي ، توسط ويروس آنفولانزا ، تيپ 1 ايجاد مي شود كه به خانوادة اورتوميكسوويريده تعلق دارد . آزمايش رسوب ژل آگار (Agar Gel Diffusion) قادر است آنتي بادي ها را عليه آنتي ژن نوع A شناسايي كند .
ويروسهاي آنفولانزا ، داراي دو آنتي ژن سطحي مهم هستند : هماگلوتينين و نورآمينيداز . با استفاده از اين دو آنتي ژن ، اسامي تحت تيپ هاي هر ويروس مشخص مي شوند (بطور مثال H4N6) .
بطور كلي 15 آنتي ژن هماگلوتينين و 9 آنتي ژن نورآمينيداز وجود دارند كه با يكديگر، تحت تيپ هاي زيادي از ويروس را مي سازند . تحت تيپ هاي ويروس آنفولانزا ، با آزمايش هاي ممانعت از آگلوتيناسيون خون و ممانعت نورآمينيداز مشخص مي شوند . بين تحت گونه هاي اين ويروس ، محافظت متقاطع وجود ندارد .
ويروس هاي آنفولانزا ، از نظر بيماريزايي و توانايي در پخش بين پرندگان بسيار متفاوت هستند . بطور كلي ، دو پاتوتيپ (دو شكل بيماريزا) از اين ويروس شناسايي شده است: سويه كم حدت (LPAI) و سوية حاد (HPAI) . اين پاتوتيپ ها با تلقيح ويروس به 8 جوجه حساس شناسايي مي شوند . سويه هاي كم حدت (LPAI) در 0 تا 5 عدد از جوجه ها سبب مرگ جوجه شدند ؛ ولي سويه هاي حاد ، در 6 (و يا بيشتر) موارد ، سبب مرگ جوجه ها شدند . با وجود اين كه اكثر سويه هاي H5 و H7 از ويروسهاي كم حدت هستند ، اما با اين حال ، تمام موارد شيوع آنفولانزاي حاد (HPAI) به واسطة همين دو ويروس (سويه هاي H5 و H7) به وقوع پيوسته است .
همه گير شناسي
پرندگان آبزي و پرستو (چه اهلي و چه وحشي) ، مهمترين ميزبانهاي طبيعي ويروس آنفولانزا هستند . بيماري در پرندگان آبزي هيچ علامتي ندارد ؛ اما اين پرندگان مي توانند ويروس را به مدت طولاني از راه مدفوع دفع كنند و در عين حال مي توانند با بيش از يك تحت تيپ آلوده شده ، اما هيچ گونه پادتن قابل رديابي در بدن آنها توليد نشود .
در طي تحقيقات انجام شده ، ويروس آنفولانزا ، از درياچه ها و تالابهايي كه اردك هاي آلوده در آنها بودند ، جدا شد . ارتباط اين پرندگان با گله هاي تجاري ، نقشي مهم در شيوع آنفولانزا دارد . اين منبع آلودگي ، اغلب در بعضي ايالات سبب بروز شيوع فصلي بيماري مي گردد .
دو منبع مهم ديگر آلودگي به ويروس آنفولانزا عبارتند از مراكز فروش پرنده هاي زنده و وسايل و تجهيزات پرورش خوك . مراكز فروش پرنده هاي زنده ، همواره در شهرهاي بزرگ وجود دارند ، اما در بعضي از مناطق ، اين مراكز سبب شيوع بيماري مي شوند . اين مراكز ، كانون جمع آوري و پرورش بسياري از پرندگاني هستند كه بعدا ً داخل و يا اطراف شهرهاي بزرگ به فروش مي رسند . وسايل مربوط به اين پرندگان ، معمولا ً تميز و عاري از آلودگي نمي شوند . روند مداوم تجمع پرندگان حساس در اين مراكز ، سبب افزايش شانس جهش يافتن و تغيير شكل ويروس شده ، به اين شكل ، ويروس به گله هاي حساس ماكيان منتقل مي شود . از سال 1930 تا كنون مشخص شده كه خوك، توسط آنفولانزاي خوك (H1N1) آلوده مي شود ، ولي اخيرا ً تحت تيپ ديگري (H3N2) هم در جمعيت هاي خوك گسترش يافته است . در طي بررسي هاي انجام شده ، انتقال آنفولانزا از بوقلمون به خوك گزارش شده است .
ويروس آنفولانزاي مرغي ، از برخي پرندگاني كه به كشور وارد مي شوند نيز جدا شده است . اين پرندگان تهديدي بالقوه براي پرندگان در قفس ، پرندگان وحشي و ماكيان هستند .
اگرچه پرندگان آبزاي به مدت طولاني ويروس را از خود دفع مي كنند ، اما در اكثر اين پرندگان ، پس از بروز تغييرات سرمي ، دفع ويروس متوقف مي شود . در پرندگان آلوده، ويروس از طريق ترشحات دستگاه تنفسي و مواد دفعي پرنده دفع مي شود و در اين حالت ، ويروس تا مدتها توسط مواد ارگانيكِ دفع شده محافظت مي گردد . ويروس آنفولانزا در شرايط گرم ناپايدار است ، اما در محيط هاي سرد مي تواند تا مدتها زنده بماند . در بوقلمون ، ويروس آنفولانزا از تخم و مايع مني (semen) نيز جدا شده است ، ولي تا به حال مدركي دال بر انتقال بيماري از طريق تخم ارائه نشده است . البته در صورتي كه تخم هاي آلوده در شرايط نامساعد و غيربهداشتي نگه داشته شوند ، امكان قرار گرفتن پرندگان حساس در برابر بيماري بيشتر مي شود ؛ اما اين نوع انتقال بيماري نيز تا به حال مشاهده نشده است .
پس از ورود ويروس به صنعت پرورش طيور اين ويروس مي تواند به روش مستقيم و يا غير مستقيم ، از گله اي به گله ديگر منتقل شود . ويروس آنفولانزا مي تواند توسط كفش هاي آلوده ، لباسهاي آلوده ، سبدهاي مخصوص طيور و ديگر وسايل مربوط به آنها و يا با انتقال دادن پرندگان ، از محلي به محل ديگر منتقل شود .
علائم باليني
اكثر موارد شيوع بيماري آنفولانزا ، توسط سوية كم حدت ايجاد مي شود . علائم ناشي از سوية كم حدت بسيار متنوعند و به عوامل بسياري وابسته هستند . از جملة اين عوامل مي توان سن و گونة پرندگان آلوده ، حدت ويروس ، آلودگي همزمان با يك عامل بيماريزاي ديگر و ... را نام برد . در اكثر موارد شيوع بيماري ، علائم عمده عبارتند از درگيري دستگاه تنفس ، به همراه سرفه ، عطسه ، رال هاي تنفسي (صداي خس خس) ، ترشح اشك ، تورم سينوس ها و كسل شدن پرندگان . به دنبال بروز بيماري در پرندگان تخم گذار ، از ميزان تخم گذاري پرنده و كيفيت تخم ها نيز كاسته مي شود .
در بوقلمون هاي جوان ، بيماري مي تواند يا به صورت تحت كلينيكي ، و يا به صورت حاد باشد . بخصوص در موارد عفونت ثانويه با واكسن زندة پاستورلا ، باكتري اشرشياكلي (كلي باسيلوز) ، و يا عفونت هاي بوردتلايي ، بيماري بصورت حاد بروز خواهد كرد . بروز بيماري ، در بوقلمون هاي تخم گذار ، سبب كاهشي مشخص در توليد تخم ها خواهد شد و بطور مداوم از كيفيت و رنگ پوسته تخم ها كاسته خواهد شد .
شيوع بيماري و مرگ و مير ناشي از آن ، بسيار متنوع است و به همان عواملي بستگي دارد كه در مورد علائم كلينيكي بيان شدند .
آنفولانزاي مرغي حاد (HPAI) ، شكل حاد آنفولانزا است كه معمولا ً در جوجه ها ديده مي شود . ويروسهايي كه حدت بالايي دارند ، مي توانند سبب آلودگي هاي كشنده اي شوند كه در آنها علائم چنداني ديده نمي شود . شروع بيماري بطور ناگهاني اتفاق افتاده ، دوره بيماري كوتاه است و پرندگان آلوده كاملا ً بيمار بوده ، تلفات به حدود 100 درصد مي رسد . علائم مشاهده شده در اين فرم بيماري عبارتند از علائم تنفسي ، گوارشي و يا عصبي . ممكن است در اين پرندگان علائم ديگري نيز همچون اسهال ، تورم (ادم) در سر و صورت و يا عوارض عصبي مشاهده شوند .
جراحات
به همراه سوية كم حدت ويروس (LPAI) ، التهاب ملايم تا متوسطي در ناي ، سينوسها ، كيسه هاي هوايي و قرنيه ديده مي شود . در پرندگان تخم گذار ، اغلب بروز آترزي (atresia) در تخمدان و عدم تخمك گذاري در اوويداكت مشاهده مي شود . در اين پرندگان ، درجات مختلفي از پرخوني ، خونريزي ، ترشحات ترانسودايي و جراحات نكروتيك و ... نيز گزارش شده اند .
در آنفولانزاي حاد (HPAI) ، آسيب هاي بافتي ايجاد شده در مرغ ، بسيار شديد و وسيع هستند . ترشحات التهابي فيبريني (اگزوداهاي فيبريني) در كيسه هاي هوايي ، مجراي تخم بر (اوويداكت ، پريكارد و يا روي پريتونئوم (صفاق) مشاهده مي شوند . همچنين ممكن است روي پوست ، تاج و ريش و يا روي كبد ، كليه ، طحال يا شش ها ، نقاط كوچك و كانوني نكروزه اي مشاهده شوند . نشانه هاي آسيب هاي عروقي عبارتند از : پرخوني ، ادم و خونريزي كه در بسياري از مناطق بدن ديده مي شود .
نشانه هاي كلاسيك آنفولانزاي مرغي حاد (HPAI) در جوجه ها عبارتند از : سيانوزه شدن جوجه ها ، ادم در سر ، بروز وزيكولها و زخم روي تاج ، ادم در پاها ، بي رنگ شدن ساق پاها ، وجود خونريزي هاي پتشي در چربي هاي شكمي و بسياري از سطوح سروزي و موكوسي بدن و همچنين نكروز و يا خونريزي در لاية موكوسي پيش معده و چينه دان .
تشخيص بيماري
مواردي همچون تاريخچه ، علائم بيماري و جراحات موجود مي توانند ما را به بيماري آنفولانزاي كم حدت (LPAI) مشكوك كرده و به اين بيماري اشاره داشته باشند ؛ اما اين عوامل در بعضي بيماريهاي ديگر نيز ديده مي شوند . در آنفولانزاي مرغي حاد (HPAI) ، جراحات ايجاد شده مي توانند شواهد بهتري براي تشخيص قطعي ما باشند. تاييد تشخيص آنفولانزاي مرغي ، نيازمند انجام تست هاي آزمايشگاهي مانند آزمايشهاي سرم شناسي و جستجوي ويروس مي باشد . تاييد تشخيص آنفولانزاي مرغي حاد ، نيازمند تعيين پاتوتيپ ويروس است .
ويروس آنفولانزا را مي توان معمولا ً با گرفتن نمونه هاي بافتي و يا برداشت سواپ از ناي ، كيسه هاي هوايي ، ريه ، ترشحات اگزوداي سينوس ها و يا كلواك جنين جوجه جدا نمود . اين ويروس ، سلولهاي قرمز خون جوجه را هماگلوتينه مي كند . آزمايش رسوب آگار ژل مي تواند آنتي ژن A داخلي ويروس را شناسايي كند و يا به ما كمك كند تا با استفاده از تيتر پادتن سرمي مشخص كنيم كه حيوان در مرحلة حاد بيماري است و يا در دوران نقاهت به سر مي برد .
ويروس آنفولانزا را بايد از ساير ويروس هاي ماكيان تفكيك نمود . از جملة اين ويروس ها مي توان ويروس مولد بيماري نيوكاسل ، ساير آلودگي هاي پاراميكسوويروس ها ، مايكوپلاسماها ، آلودگي هاي كلاميديايي و وباي مرغي تفكيك نمود . ويروس آنفولانزاي حاد (HPAI) را بايد از بيماري نيوكاسل velogenic احشايي تفكيك نمود .
به دليل اين كه ويروسهاي آنفولازايي كه آسيب هاي زيادي مي دهند در ايالات متحده وجود ندارند ، پس از مشاهدة اين موارد آلودگي ، بايستي اين موارد را به USDA گزارش نمود و تاييد نمودن وجود اين آلودگي ها با جداسازي ويروس الزامي است .
كنترل بيماري
پيشگيري از بروز آنفولانزاي مرغي كم حدت ، به ميزان زيادي به ميزان زيادي به جلوگيري از آلوده شدن پرندگان آبزي و پرستو ، مراكز فروش پرندگان و مراكز پرورش خوك وابسته است . در صورت ورود سوية كم حدت بيماري (LPAI) به صنعت مرغداري ، كنترل بيماري ، تا حد زيادي به كوشش داوطلبانة دامداران وابسته است ؛ چرا كه در حال حاضر ، هيچ گونه قانون رسمي در مورد برنامة ريشه كن سازي اين بيماري وجود ندارد .
• آزمايشهاي سرولوژيك معمول بر روي پادتن هاي خون و يا زردة تخم مرغ در مناطقي انجام مي گيرد كه آنفولانزاي مرغي ، همواره مشكل زا است . اين امر باعث شناسايي سريع شيوع بيماري خواهد شد و به ما اجازه خواهد داد تا اقدامات بعدي مانند جداسازي پرندگان و رعايت اصول بهداشتي و مراقبتي را زودتر انجام دهيم .
• بايستي پرسنل دامداراي كه به نحوي (بطور مستقيم و يا غير مستقيم) يا مرغ سر و كار دارند را در جريان شيوع بيماري قرار دهيم تا اين افراد نيز اقدامات مقتضي را انجام دهند .
• جداسازي داوطلبانة گله هاي آلوده ، به احساس مسئوليت دامدار بستگي دارد و به ميزان زيادي از انتقال بيماري به ساير گله ها جلوگيري خواهد كرد . (اغلب ، انجام ندادن هيچ كاري ، مهمترين راه در كاهش شيوع بيماري است)
انجام اقدامات سخت گيرانه به منظور جلوگيري از آلوده شدن افراد و همچنين كنترل رفت و آمد افراد و جابجايي وسايل ، به منظور كنترل اين بيماري بسيار مهم هستند .
• پس از اين مرحله ، ايالات و مراكز مختلف ، از روش هاي گوناگوني به منظور كنترل بيماري استفاده مي كنند . در صنعت پرورش بوقلمون ، فروش گله هايي كه به تازگي از آلودگي بهبودي يافته اند بايستي كنترل شود . در ايالاتي كه صنعت پرورش جوجه گوشتي در آنها اهميت دارد ، حذف داوطلبانة گله هاي آلوده توسط دامدار نقشي بسيار مهم در كنترل بيماري دارد .
• برنامه ريزي مجدد در مورد گله هاي پرورشي بسيار لازم است تا بتوانيم قبل از جايگزيني گلة جديد ، مطمئن شويم هيچ گونه ويروس آنفولانزاي مرغي در فارم وجود ندارد .
واكسيناسيون
ايمني ايجاد شده عليه اين ويروس ، مربوط به تحت تيپ هاي هماگلوتينين است . به دليل اين كه پرندگان به تمامي 15 هماگلوتينين حساس هستند ، استفاده از واكسنهاي ممانعتي عملي نيست . پس از بروز بيماري و شناسايي تحت تيپ ويروس ، مي توان از واكسيناسيون به عنوان ابزاري در جهت كنترل بيماري استفاده نمود . ويروسهاي آنفولانزا ، ناپايدار هستند ، لذا در مورد مرغ ، واكسن زندة اين ويروسها وجود ندارد . در مورد مرغ ، تنها واكسن هاي كشته شده تزريقي به كار برده مي شوند . در حال حاضر ، USDA ، استفاده از واكسن هاي H5 و H7 را ممنوع اعلام كرده است .
گذشته ثابت كرده است كه جلوگيري از بروز آنفولانزاي مرغي حاد (HPAI) ، بر پاية كنترل موفق H5 و يا آنوفلانزاي كم حدت 7H (LPAI H7) مي باشد .
در حال حاضر ، روش هاي قرنطينة فعلي USDA ، باعث شده احتمال ورود آلودگي ويروس حاد آنفولانزا ، از طريق ورود و خروج پرندگان به حداقل برسد .
درمان
هيچ گونه درمان موثري براي اين بيماري وجود ندارد . البته شرايط نگهداري مناسب ، تغذيه خوب و آنتي بيوتيك هاي وسيع الطيف مي توانند زيانهاي ناشي از عفونت ثانويه را كاهش دهند .
امكان انتقال بيماري به انسان
اگرچه آلوده شدن انسان به ويروس آنفولانزاي مرغي به ندرت ديده شده است ، ولي در سال 1997 ، 18 نفر در هنگ كنگ در اثر ويروس آنفولانزاي مرغي حاد (H5N1 HPAI H5N1) آلوده شدند و 6 نفر از آنها فوت كردند . ريشه كن سازي آنفولانزاي مرغي موفقيت آميز بود و هيچ مورد ديگري از آلوده شدن انسان گزارش نشد .
در سال 2003 ، آنفولانزاي مرغي حاد H7N7 باعث بيماري بيش از 80 كارگر شد كه در نتيجة آن ، يك نفر فوت كرد .
منبع
Halvorson David A. (2005): 25 years of avian influenza in Minnesota
College of Veterinary Medicine, University of Minnesota 1971
Commonwealth Avenue, Saint Paul, Minnesota
