Honey Bee Biology









بيولوژي زنبور عسل :

زنبور عسل يكي از شناخته شده ترين ، دوست داشتني ترين و اقتصادي ترين حشراتي است كه تا به حال شناخته شده است . در طول هزاران سال انسان با غارت كندوهاي عسل ، از عسل ، موم و لارو زنبور عسل استفاده كرده است . در چند دهه گذشته غارت كندوهاي عسل جاي خود را به مديريت و پرورش اين حشره داده است . امروزه اكثرا ً زنبورهاي عسل را در كندوهاي مصنوعي پرورش مي دهند و از طريق اين صنعت عظيم ، علاوه بر بدست آوردن موم ، عمل گرده افشاني نيز صورت مي گيرد . اگرچه بسياري از مردم شغل پرورش زنبور عسل را به عنوان وسيله اي براي امرار معاش در نظر دارند ، ولي اكثر پرورش دهندگان زنبور عسل را افرادي تشكيل مي دهند كه تنها چند كندو دارند و كار پرورش زنبور عسل را صرفا ً به قصد لذت بردن از كار با اين حشرات جذاب انجام مي دهند . زنبور عسل همانند مورچه ، موريانه و بعضي از نمونه هاي زنبور بدون عسل ، حشراتي اجتماعي هستند . اما بر خلاف مورچه و زنبور هاي بي عسل ، زنبور عسل موجودي گياهخوار است و پروتئين مورد نياز خود را از طريق استفاده از گرده ، و كربوهيدارت مورد نيازش را با استفاده از عسل مي سازد كه خود عسل توسط زنبور و با استفاده از شهد گياهان تيه مي شود . حشرات اجتماعي در كنار يكديگر در گروه هايي زندگي مي كنند و يا يكديگر در عمل كاوش و مراقبت از زنبورهاي جوان همياري مي كنند و در بين خود نيز طبقات اجتماعي دارند كه عبارتند از زنبور هاي كارگر ، ملكه و زنبورهاي نر .

زنبورهاي كارگر :

زنبورهاي كارگر زنبورهاي ماده اي هستند كه در آنها اندام تناسلي پيشرفت و توسعه چنداني نيافته است . اين زنبورها تمامي كارهاي كلوني را به عهده دارند و تعداد آنها در هر كلوني به 2 تا 6 هزار عدد مي رسد .

ملكه :

ملكه زنبور ماده اي است كه بر خلاف زنبورهاي كارگر قادر به باروري و توليد تخم ها است . هنگامي كه ملكه مي ميرد و يا مفقود مي شود ، زنبورهاي كارگر تعدادي لارو كارگر را انتخاب مي كنند و آنها را با غذاي مخصوصي كه ژله رويال نام دارد تغذيه مي كنند . اين لارو هاي مخصوص در انتها به ملكه تبديل مي شوند . بنابراين تنها تفاوت بين زنبورهاي كارگر و ملكه كميت و كيفيت جيره غذايي آنها است . در هر كلوني تنها يك ملكه وجود دارد . ملكه رفتار تمامي زنبورهاي موجود در كلوني را با ترشح مواد شيميايي خاصي به نام فرومون ها به عهده دارد كه كار منظم كردن عمل زنبورهاي ديگر را انجام مي دهد .



زنبورهاي نر :

تعداد اين زنبورها در هر كلوني بين 0 تا 500 عدد است و در فصول بهار و تابستان ديده مي شوند . اين زنبورها از كلوني خارج شده و عمل جفت گيري را با ملكه كلوني هاي ديگر در هوا انجام مي دهند . اين زنبورها در طي ماه هاي زمستان از كلوني اخراج مي شوند . ملكه تمامي تخم هاي خود را روي سلول هاي مومي شش ضلعي كه توسط زنبور هاي كارگر ايجاد شده قرار مي دهد . روند تكامل زنبور هاي جوان در 4 مرحله تخم ، لارو ، شفيره غير فعال و زنبور بالغ انجام مي شود . سه نوع زنبور عسل يعني ملكه ، زنبور هاي كارگر و زنبورهاي نر هر يك زمانهاي تكامل متفاوتي دارند . زنبورهاي كارگر تقريبا ً بلافاصله پس از تولد شروع به كار مي كنند و بر حسب زمان تولد وظايف زير را به ترتيب به عهده مي گيرند : تميز كردن سلول ها ، چرخش هوا با بال زدن مداوم ، تغذيه لارو ها ، تمرين پرواز ، جمع آوري شهد و گرده گياهان و محافظت از ورودي كندو و گياهان . بر خلاف ديگر كلوني هاي اجتماعي مانند كلوني هاي زنبور هاي بدون عسل و زنبور هاي Bumble ، كلوني زنبور عسل تا نزديك به يك سال باقي مي ماند . بنابراين تمام فعاليت كندو به قصد زنده ماندن در زمستان بعدي است . در طول زمستان دسته زنبورها به صورت يك گلوله محكم در مي آيند . در ژانويه، ملكه شروع به تخم گذاري در مركز لانه مي كند . به اين دليل كه عسل و گرده هاي ذخيره شده در كندو براي تغذيه اين لارو ها به كار برده مي شود ، ممكن است در انتهاي زمستان (يعني زماني كه توليد نوزادان شروع شده ، ولي هنوز گياهان شروع به توليد شهد و گرده نكرده اند) ذخاير كلوني به ميزان قابل توجهي كاهش مي يابد . هنگامي كه در بهار جريان شهدها مجددا ً برقرار مي شود ، جمعيت زنبورها به سرعت بالا مي رود . در طي ماه هاي آوريل و مي ، بسياري از كلوني ها مملو از زنبور شده اند و در اين هنگام اين گونه كلوني هاي متراكم ممكن است دو قسمت شوند و با انجام پديده swarming (ساخت بچه كندو) كلوني هاي جديد را تشكيل دهند . كلوني هاي متراكم ، شروع به توليد ملكه جديد مي كنند . در اين هنگام ملكه مادر به همراه حدود 60 درصد از زنبورهاي كارگر از كلوني خارج مي شوند . سپس زنبورهاي كارگر به دنبال يافتن محلي مناسب براي زندگي ، بر روي اشيايي مانند تنه درختان مستقر مي شوند . در حالي كه زنبورهاي گارد محل دائمي تري مانند سوراخ هاي موجود در درختان و يا سوراخ هاي ديوار را براي زندگي انتخاب مي كنند . در طي 24 ساعت توده زنبورها به لانه جديد منتقل مي شوند و ملكه هاي مادر مالك كلوني هاي قبلي مي شوند . بعد از مرحله swarming ، زنبورها توجه خود را به جمع آوري عسل و گرده براي زمستان معطوف مي كنند . در انتهاي تابستان ، كلوني داراي هسته اي از نوزادان هستند كه در زير لايه هاي عسل ، گرده و مخلوط عسل و گرده قرار دارند . در پاييز زنبور ها توجه خود را به نيمه پاييني لايه متمركز مي كنند و در طي زمستان به ناحيه بالايي رفته و به آهستگي عسل و گرده موجود را مصرف مي كنند .




كلوني هاي ناخواسته زنبور عسل :

هنگامي كه زنبور عسل با انجام پديده swarming كلوني هاي جديدي را تاسيس مي كند ، اين كلوني ها را بر روي سوراخ درختان و يا فاصله بين ديوارها ايجاد مي كند . در اين هنگام ممكن است افرادي كه تجربه اي از زنبورداري ندارند و يا با كلوني هاي طبيعي زنبور عسل آشنايي ندارند ، با اين كلوني ها با ترس و يا خصومت رفتار كنند . در مقابله با اين كلوني ها بايد توجه شود كه آيا وجود اين كلوني ها واقعا ً مشكلي ايجاد مي كند ؟ بايستي توجه داشت كه حضور زنبورهاي عسل حتي در ديوارهاي خانه ها نيز باعث هيچ گونه آسيب ساختماني نمي شود . براي حل دائمي اين مشكل ، بايد تمامي لانه را به همراه زنبورهاي آن از محل جدا كرده و محل نفوذ زنبورها به آن محل نيز بسته شود . براي انجام اين كار استفاده تنها از حشره كش ها كافي نيست ، چرا كه با پايين آمدن آنها در محيط ، مجددا ً حفره ايجاد شده براي زنبورها جداب خواهد بود . به علاوه در صورتي كه زنبورهاي موجو درد كشته شده ، اما برداشته نشوند ، به علت عدم وجود تهويه در مورد شان ها ، موم و عسل موجود ذوب شده و باعث آلوده شدن ديوار ها مي شوند . همچنين مي توان اين مشكل را با برداشتن كامل شان ها و دفع زنبورها به طور اساسي حل نمود .



روش هاي مديريتي نگهداري ملكه زنبور عسل

يكي از معمولترين روش هايي كه پرورش دهنده هاي زنبور عسل براي بالا بردن توليد كلوني هاي خود به كار مي برند ، تعويض ملكه در كلوني هايي است كه به خوبي عمل نمي كنند . مهمترين خصوصياتي كه براي زنبورداران در مورد نتاج حاصل از يك ملكه مهم است عبارتند از : آرام بودن زنبورها ، جمع آوري مناسب گرده و عسل ، مقاومت در برابر بيماري ها و آفات ، عدم وجود ازدحام ، حداقل استفاده از موم ها ، گرده افشاني مناسب و يا رنگ بدن . علامتگذاري ملكه :
با توجه به اين كه ملكه منشاء تمام زنبور هاي داخل كلوني است ، زنبوردار بايد مطمئن باشد كه ملكه ، همان زنبور مشخصي است كه وارد كلوني شده است . چنانچه از روش هاي علامتگذاري براي ملكه استفاده نكنيم ، تقريبا ً غير ممكن خواهد بود كه بتوان مشخص كرد كه يك ملكه خاص از كدام يك از كلوني ها خارج شده است .
روش معمول براي اين كار اين است كه ملكه را توسط لكه رنگي كوچكي كه بر روي پشت (ناحيه سينه) قرار داده مي شود رنگ مي كنند و براي اين كه مشخص كنيم كه ملكه در چه زماني كه ملكه در چه زماني به كلوني معرفي شده است ، از كد هاي مخصوصي كه براي اين منظور طراحي شده و در صنعت پرورش زنبور عسل به كار مي روند استفاده مي كنيم .

كدهاي بين المللي علامتگذاري ملكه :

رنگ

سال اتمام استفاده

سفيد يا خاكستري

1 تا 6 سال

زرد

1 2 تا 7 سال

قرمز

3 تا 8 سال

سبز

4 تا 9 سال

آبي

0 الي 5 سال



همچنين مي توان از رنگ هاي مدل هاي ماشين نيز براي مشخص نمودن اين زمان ها استفاده نمود . علامتي كه بر روي ملكه گذاشته مي شود بايستي كوچك باشد و غير از ناحية سينه ، قسمت ديگري از بدن ملكه را نپوشاند . براي اين منظور مي توان از يك تكه چوب با 16/1 اينچ اندازه استفاده نمود و رنگ مورد نظر را از طريق آن بر روي بدن ملكه قرار داد . معمولا ً ملكه را قبل از معرفي به كلوني علامتگذاري مي كنند . اما به هر حال مي توان اين كار را در هر زمان ديگري نيز انجام داد . همچنين بايد پيش از رها كردن ملكه به داخل كلوني ، زماني طولاني را به خشك كردن رنگ اختصاص داد . در مورد ملكه هايي كه خريداري مي شوند ، اين مراحل قبلا ً توسط توليد كننده انجام شده اند .
همچنين بعضي از زنبورداران براي علامتگذاري ملكه ، برشي را بر روي نوك انتهايي بالهاي جلويي انجام مي دهند . هنگامي كه مي خواهيم ملكه را هر دو سال يك بار جايگزين كنيم ، در مورد زنبور هايي كه در سال هاي فرد استفاده مي شوند ، نوك بالهاي چپ و در مورد زنبور هايي كه در سالهاي زوج مورد استفاده قرار مي گيرند ، بالهاي راست مورد برش قرار مي گيرند . روش برش را مي توان به عنوان مكمل روش قبلي يعني رنگ آميزي پشت ملكه مورد استفاده قرار داد تا در صورتي كه نشان رنگي ملكه از بين رفت ، بتوان ملكه خاص را مشخص نمود . چنانچه عمل برش به صورت صحيح انجام گيرد ، ملكه قادر به پرواز نخواهد بود و چنانچه اين عمل به درستي انجام نشود ، زنبور توانايي توليد خود را به دليل صدمات وارده از دست خواهد داد .
در هنگام اضافه كردن ملكه به كلوني ، زنبورهاي مقيم در كلوني ، ملكه جديد را دفع و يا حتي نابود خواهند نمود . در طول ساليان متمادي ، روش هاي مختلفي به منظور ملكه به كلوني مورد استفاده قرار گرفته است . اما متاسفانه تاكنون هيچ يك از آنها به عنوان روشي بين المللي مورد قبول قرار نگرفته اند . در بيشتر روش هاي معمول ، براي معرفي ملكه به كلوني به زماني در حدود 3 دقيقه نياز مي باشد . در طول اين زمان ، ملكه در يك قفس پلاستيكي و چوبي محصور مي شود و آزاد شدن ملكه به دنبال مصرف درپوش شيرين قفس توسط زنبور هاي كارگر انجام خواهد شد . اين روش باعث مي شود ملكه بتواند بدون دخالت زنبوردار وارد كندو شود . البته زنبوردار مي تواند در صورت تمايل ، ملكه را به صورت دستي نيز آزاد كند .
معمولا ً زنبورهاي جوانتر يك كلوني ، بيشتر از زنبور هاي مسن تر ملكه جديد را مي پذيرند . در اين هنگام ممكن است زنبورهاي جوان با تغيير در ورودي كلوني به جهت مخالف ، خود را از زنبور هاي پير جدا نمايند . در چنين شرايطي بايد يك كندوي ديگر كه داراي حداقل يك قاب عسل بوده ولي خالي از زنبور باشد را در محل ورودي قبلي كلوني قرار داد . در اين هنگام اين زنبورها پس از خروج از كندوي جديد در بازگشت مجددا ً به كندوي جديد باز مي گردند . با اين روش پس از گذشت يك روز ، تنها زنبورهاي جوان تر در كندوي اصلي باقي مي مانند . در حالي كه كندوي موقتي مملو از زنبورهاي مسن خواهد بود . در اين هنگام مي توان ملكه را به سلامت به كندوي زنبور جوان معرفي كرد . پس از اين مرحله دو كندو با هم يكي مي شوند و ملكه فعاليت خود را شروع خواهد كرد .
براي اين كه بدانيم مدت زمان باقي ماندن ملكه محصور (زنداني) در كندو كافي بوده است يا نه ، روش مناسبي وجود دارد . به اين صورت كه با مشاهده رفتار زنبورهاي خارجي ، چنانچه اين زنبورها به قفس ملكه چسبيده اند ، ملكه نبايد آزاد شود ولي چنانچه مي توان آنها را به راحتي از قفس ملكه جدا نمود ، مي توان عمل آزاد سازي ملكه را با اطمينان خاطر انجام داد .



چند پيشنهاد براي معرفي ملكه جديد

1 - بايستي مطمئن شويم كه كلوني فاقد ملكه است و سلولهاي ملكه اي هم كه رشد كرده اند از بين رفته اند .
2 - بايد اجازه دهيم تا كلوني به مدت حدودا ً يك روز فاقد ملكه باشد .
3 - چنانچه امكان دارد ، بايد اجازه دهيم كه ملكه بصورت محصور ، در حدود دو روز داخل كلوني باشد .
4 - براي آزاد كردن ملكه بايد قفس را بين قاب ها به صورتي قرار داد كه ناحية پنجره اي قفس رو به پايين باشد و ورودي قفس كه توسط ماده اي شيرين پر شده است در معرض زنبورهاي جوان قرار گيرد . در اين هنگام بايد حدودا ً دو روز به زنبورها اجازه دهيم تا ملكه را آزاد كنند و پس از آزاد شدن ملكه ، بايد قفس ملكه را هرچه سريعتر خارج كنيم .
5 - چنانچه قصد داريم ملكه را بصورت دستي آزاد كنيم ، بايد به زنبور هايي كه ملكه را محاصره كرده اند توجه كنيم و چنانچه اين زنبورها رفتاري تهاجمي داشتند ، تا زمان غير فعال شدن آنها ،نبايد ملكه را آزاد كنيم .
6 - پس از اين كه ملكه جديد را به صورت دستي آزاد نموديم ، بايد توجه كنيم كه رفتار زنبورهاي كارگر پس از آزاد شدن ملكه به صورت خصمانه است و يا نه .
7 - در صورتي كه امكان دارد ، تا زماني كه ملكه آسايشگاه نوزادان را آماده مي كند ، نبايد درِ كندو را باز كنيم .

چندين نمونه از قفس هاي پلاستيكي ملكه وجود دارد كه مورد استفاده قرار مي گيرند . در مورد اين گونه قفس ها بايد آموزش هاي لازم انجام شودو در صورت لازم براي اطلاعات بيشتر بايد با توليد كننده ملكه تماس گرفت . معرفي ملكه جديد به كلوني هميشه روش موفقي نيست ؛ اما در صورتي كه تكنيك و مديريت مناسبي بر روي آنها اعمال شود ، روش موفقي خواهد بود . شرايط محيطي تغيير فصل ها ، فراهم بودن غذا و تجربة زنبوردار همه و همه مي توانند بر موفقيت ما در اين راه تاثيرگذار باشند .

تخم گذاشتن زنبورهاي كارگر :

هنگامي كه كلوني فاقد ملكه و فرومون هاي مربوط به ملكه مي شود ، بعضي از زنبورهاي كارگر داراي اين قابليت مي شوند تا تخم هاي لقاح نيافته بگذارند . با توجه به دو نكته : يك اين كه اين گونه كلوني ها كه زنبورهاي كارگرشان چنين رفتاري از خود نشان داده اند را به سختي مي توان مجددا ً ملكه دار نمود ، و ديگر اين كه بيشتر زنبور هاي موجود در اين كلوني ها مسن هستند ، اغلب زنبورداران اين كلوني را با يك كلوني سالم ديگر يكي مي كنند . البته اگر ما قصد ملكه دار كردن مجدد اين كلوني ها را داريم ، بايد به همان صورت كه در بحث پيشين گفته شد عمل ملكه دار نمودن كلوني را انجام دهيم . در اين موارد اضافه كردن يك قاب كه داراي نوزاد هايي است كه از قاب بيرون نيامده اند ، به همراه يك ملكه محصور كه قبلا ً جفت گيري نموده است ، احتمال موفقيت ما را بالا خواهد برد .
زنبورهاي كارگر تخم گذار از زنبورهاي كارگر معمولي غير قابل تشخيص هستند . اين زنبورها بر خلاف ملكه عمل پرواز و كاوشگري دارند و اكثر عمر خود را در محدوده كلوني مي گذارند . معمولا ً چندين نوع زنبور كارگر تخم گذار داخل يك كلوني وجود دارد ؛ اما بطور خلاصه يك زنبور كارگر تخمگذار تمام خصوصيات كارگري خود را از دست مي دهد و رفتاري ملكه گونه را در پيش مي گيرد . چنين زنبورهاي كارگري تحت عنوان ملكه هاي كاذب ناميده مي شوند كه فاقد قدرت توليد تخم لقاح يافته هستند .




    صفحه اصلي